Person:Dirk van der Wel (1)

Inleiding

Dirk van der Wel geldt als de stamvader van de familie van der Wel in Midden Kennemerland. Aan de hand van burgerlijke stand gegevens is eenvoudig aan te tonen dat alle nu in Midden Kennemerland levende naamdragers op hem terug te voeren zijn. Onbekend was waar hij zelf vandaan kwam. Hieronder wordt aangetoond dat Dalfsen het meest aannemelijk is.

Midden-Kennemerland

Uit de Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken van de Nederduits Gereformeerde Kerk te Beverwijk is ons het nodige bekend over het leven van Dirk.

Lidmatenboek

Hij wordt in mei 1786 voor het eerst genoemd in het lidmatenboek van Beverwijk als komend met attestatie van Castricum. Hoewel de naam onjuist gespeld wordt, veronderstellen we dat het toch om "onze Dirk" gaat. Opmerkelijk is dat het lidmatenboek van Castricum geen vertrekkende lidmaat van die naam laat zien. Het lidmatenboek van Castricum geeft echter niet de indruk compleet te zijn bewaard. Het plaatst Dirk in ieder geval voor zijn huwelijk al in de streek, mogelijk zoekend naar een geschikte woonplaats? Historisch zijn de jaren tachtig van de 18e eeuw een periode van oplopende politieke spanning. De macht van de Republiek was tanende. De wijze waarop de vierde Engelse Zee Oorlog werd verloren sprak hierover boekdelen. In Frankrijk was revolutie uitgebroken en ook in de Republiek hadden de zogenaamde Patriotten een poging gedaan om de macht te grijpen. Alleen door militair ingrijpen van de Pruisen kon dit worden voorkomen. Hoewel de economie stagneerde, was de welvaart in de provincie Holland nog altijd de hoogste in Europa en trok het westen nog altijd emigranten, onder andere uit de Oostelijke Provincies.

Ondertrouw

Volgens de ondertrouw inschrijving uit Amsterdam, is Dirk in oktober 1786 reeds woonachtig in Wijk aan Duin. Omdat daar op dat moment geen predikant zetelt, wordt er ondertrouwd en getrouwd in Beverwijk. Dirk trouwt met Willemijntje van Putten, de weduwe van Hendrik van Duffelen, die in Amsterdam aan de Voorburgwal woont. Zij gaan in Beverwijk trouwen en in Wijk aan Duin wonen.

Beverwijk en omgeving was niet onbekend voor Willemijntje. Haar oudere zus Everdina was in de winter van 1781 al van Raalte naar Beverwijk verhuist (het lidmatenboek van Beverwijk vermeldt haar ook als overleden, wanneer is onduidelijk, maar waarschijnlijk voor 1790).

Doopboek

In het doopboek van Beverwijk worden de vier zonen van Dirk en Willemijntje genoemd:

• Hendrik, gedoopt op 21 april 1788. Doopgetuige wordt Johanna van der Wel genoemd. Hendrik lijkt te zijn vernoemd
• Evert is geboren op 10 april en gedoopt op 18 april 1790. Als doopgetuige wordt Magtelt van Duffelen genoemd (Als Everdina van Putten nog geleefd had, zou zij toch de doopgetuige geweest zijn? Het ligt voor de hand te veronderstellen dat Evert naar haar is vernoemd).
• Nicolaas is geboren op 10 augustus en gedoopt op 1 september 1793. Nicolaas overlijdt al jong: het begraafboek vermeldt zijn begrafenis al voor zijn vierde verjaardag op 7 mei 1797. We zullen zien dat in de lijn van de familie van der Wel in Dalfsen, Nicolaas een logische naam voor vernoeming is.
• Jan is geboren op 19 maart en gedoopt op 3 april 1796 (vernoemd naar Johanna van der Wel?).

Bij de laatste twee zonen wordt de dopeling alleen door de ouders zelf gepresenteerd.

In de eerste helft van de jaren negentig van de 18e eeuw komt de Republiek militair steeds meer onder druk te staan in de oorlog tegen het revolutionaire Frankrijk. In de winter van 1795 vriest het zo hard dat ook de grote rivieren en de Hollandse Waterlinie dichtvriezen, waardoor de Franse en Patriottische troepen naar het Noorden kunnen optrekken en de het Oranje gezinde regime kunnen verjagen. De Bataafsche Republiek wordt een vazalstaat van Frankrijk. In de periode dat de kinderen verder opgroeien, zien zij de Nederlanden steeds meer een wingewest voor Frankrijk worden. In 1806 wordt de Republiek aan de kant gezet en het Koninkrijk Holland uitgeroepen met als koning Lodewijk Napoleon, de broer van Napoleon.

Begraafboek

Dirk maakt de verdere ontwikkelingen in de Franse tijd niet meer mee. Volgens het Begraafboek en het Gaardersregister overlijdt hij op 26 september 1807 en is hij de 28e begraven. Hij zou 61 jaar zijn geworden (dus geboren ca 1746). Willemijntje overleeft hem nog bijna vier jaar. Twee jaar na zijn overlijden hertrouwt zij nog met Jan Bloemhof.

Herkomst

Op basis van bovenstaande zoeken we dus een Dirk van der Wel (met spellingsvarianten voor een achternaam, maar zonder patronym) die rond 1746 gedoopt zou moeten zijn. Het is het gegevens waar ik zelf jarenlang niet verder mee kwam en met mij andere genealogen die de stamlijn van de familie Van der Wel in Midden_Kennemerland hebben geprobeerd te achterhalen. Lange tijd heb ik geprobeerd een affiliatie te vinden met naamgenoten in Zuid-Holland, waar de naam "Van der Wel" veruit het meeste voorkomt. Ook contact met genealogen die die families onderzoeken bracht me niet verder.

Met zoekopdrachten in Genlias heb ik een aantal jaren geleden geprobeerd in kaart te brengen waar clusters van de naam te plaatsen waren op de kaart aan het begin van de 19e eeuw. Daarbij kwamen verschillende clusters in Brabant, Utrecht, Gelderland en Overijssel naar voren. Het viel me al op dat de gebruikte voornamen enigzins leken op die van de familie in Midden-Kennemerland. En hoewel de meeste clusters in den lande al snel te herleiden bleken op Zuid Holland, was dat voor Dalfsen niet zo. Nadere beschouwing van de familie in Dalfsen was niet moeilijk: de DTB van Dalfsen is goed getranscribeerd en geindexeerd. Dirk Klaassen van der Wel kwam al snel als kandidaat naar voren gezien zijn doopdatum op 6 oktober 1748. Twee jaar na de geschatte 1746, maar die afwijking van twee jaar zien we vaker in de DTB. Het was eigenlijk de eerste keer in jaren dat ik een serieuze kandidaat in overweging kon nemen.

Wat heeft me nu verder tot de overtuiging gebracht dat de Dirk van der Wel die in Amsterdam is getrouwd en in Beverwijk overleden, en de Dirk van der Wel die in Dalfsen is geboren, één en dezelfde zijn? Het is mooi dat naam en geboortedatum goed bij elkaar passen, maar hoe zit het met andere zaken: is de vernoeming van de kinderen, met name Nicolaas zo verklaarbaar? Kunnen we aanwijzen wie Johanna van der Wel, doopgetuige bij Hendrik, kan zijn? Is het aannemelijk te maken dat dat de levens van Dirk en Willemijntje elkaar kruisten? We zullen zien dat we dit allemaal positief kunnen beantwoorden:

• Nicolaas of Klaas is de naam van de vader van Dirk en Hendrik zou ook kunnen zijn vernoemd naar zijn moeder Hendrikje;
• Johanna van der Wel is zijn oudere halfzus, die in 1793 is overleden;
• Dirk en Willemijntje kunnen elkaar in Zwolle al gekend hebben.

Jeugd in Dalfsen

Dirk Klaassen van der Wel wordt in 1748 geboren en op 6 oktober van dat jaar gedoopt in de Nederduits gereformeerde Kerk van Dalfsen. Hij is het vierde van acht kinderen uit het tweede huwelijk van Claas Claassen van der Wel (of Klaas Klaassen, Nicolaas Nicolaasz etc). Zijn moeder Hendrikje Dirks overlijdt na de geboorte van haar laatste kind Jan in 1754 en in ieder geval voor 1756, het jaar waarin vader Claas hertrouwt met Hendrikjen Janssen. Dirk is dan acht jaar oud. Stiefmoeder Hendrikjen overlijdt in 1782 (Dirk is dan 34). Zijn vader is waarschijnlijk al veel eerder overleden, waarschijnlijk niet lang na de geboorte van de tweeling, maar in ieder geval voor 1770. In dat jaar begint het begraafboek van Dalfsen; Claas komt daar zelf niet in voor. Dirk en andere kinderen waren op dat moment dan waarschijnlijk minderjarig. In het algemeen werd de voogdij in de familie geregeld, mogelijk heeft de oudere halfzus Janna/Johanna daarin een belangrijke rol gespeeld. Mogelijk zijn de kinderen echter ook als wezen "uitbesteed" via kerkvoogdij. Een aantekening bij het huwelijk van de 1 jaar oudere broer Gerrit wijst daarop: volgens het trouwboek van de NG gemeente Zwolle zou deze Gerrit bij deze gemeente in dienst zijn.

Jong volwassene in Zwolle

Op 13 april 1772 doet Dirk van der Wel belijdenis in Zwolle. Hij is dan 23 jaar oud (een gebruikelijke leeftijd voor belijdenis). Volgens het lidmatenboek is hij woonachtig in Langenholte. Het is niet duidelijk hoe Dirk als jong volwassene leeft en hoe hij in zijn onderhoud voorziet. Waarschijnlijk is hij als dagloner werkzaam in de landbouw. Ook is niet duidelijk wanneer Dirk uit de omgeving van Zwolle vertrekt. Hij zou in deze periode Willemijntje van Putten met haar eerste man Hendrik van Duffelen al kunnen hebben leren kennen, ze zijn in 1781 in Zwolle getrouwd en worden in 1782 nog als getuige bij een doop in de NG gemeente van Zwolle genoemd.

Conclusie Affiliatie

Conclusie is dat de Dirk van der Wel die in Beverwijk op 28 september 1807 wordt begraven, dezelfde is als de Dirk Klaassen van der Wel die op 6 oktober 1748 wordt gedoopt in Dalfsen. Deze conclusie wordt ondersteunt door de volgende gegevens:

• naam hetzelfde
• jaar van geboorte stemt min of meer overeen (doopgegevens en opgegeven leeftijden bij begraven verschillen wel vaker met twee jaar)
• in het begin van de 19e eeuw gebruikt de familie van der Wel in Dalfsen e.o. dezelfde voornamen als de familie in Kennemerland
• vernoemingen van de kinderen in Beverwijk passen logisch bij de namen in Dalfsen:
  • Nicolaas is dan vernoemd naar de vader van Dirk;
  • Hendrik kan dan zijn vernoemd naar de moeder van Dirk;
  • Jan is vernoemd naar halfzus Johanna van der Wel.
• de doopgetuige Johanna van der Wel is de oudere halfzus Janna/Johanna van der Wel;
• Dirk en Willemijntje kunnen elkaar al eerder hebben gekend in Zwolle: beiden hebben in Zwolle in dezelfde periode gekerkt in dezelfde gemeente getuige vermeldingen in de DTBL Zwolle.

Als zowel Willemijntje als Dirk afkomstig waren uit Overijssel, is ook logisch dat de eerste generaties van der Wel in Midden Kennemerland voornamelijk zijn getrouwd met families uit Oost-Nederland.

1. ↑ ^{1.0 1.1 1.2} Begraafboeken, in Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands. Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken: Retroacta der Burgerlijke Stand.
   
2. ↑ ^2.0 2.1 Doopinschrijving, in Dalfsen, Overijssel, Netherlands. Kerkelijke Registers, 1679-1811
   1748.
   
3. ↑ ^{3.0 3.1 3.2} Lidmaat inschrijving, in Zwolle, Overijssel, Netherlands. Kerkelijke Registers, 1583-1842
   1772.
   
4. ↑ ^4.0 4.1 Lidmaat inschrijving, in Beverwijk, Noord-Holland, Netherlands. Doop-, Trouw-, Begraaf- en Lidmatenboeken: Retroacta der Burgerlijke Stand
   1786.

   1786 ... Dirk van der Weel van Castricum (ingetekend voor 25 mei en na 29 april)