PITISCUS (Samuel) of PETISKI, zoon van Samuel Pitiscus, die naar het leeraarambt in de Paltz bekleed te hebben, naar Holland geweken was en in 1627 predikant werd te Zeelhem en in 1637 overleed, zag den 31sten Maart 1636 te Zutphen het levenslicht. Na de Latijnsche scholen te Zwol en te Zutphen doorloopen te hebben, vervolgde hij zijne studiën te Deventer onder J.F. Gronovius en vertrok van daar naar Groningen, om zich op de godgeleerdheid toe te leggen. Drie jaren later werd hij proponent, doch voor hij een standplaats verkreeg, werd hij tot rector der Latijnsche school te Zutphen beroepen. Dit ambt bekleedde hij tot 1685, toen hij tot rector der Hieronymus school te Utrecht benoemd werd. Hier nam hij 32 jaren het rectoraat waar, ontving in 1717 zijn emeritaat en overleed den 1sten Febr. 1727 in den ouderdom van bijna 91 jaren. Hij had een matige en eerzame levenswijs, en besteedde zijn tijd, die hem van zijn ambtsbezigheden overbleef, aan het zamenstellen van geleerde werken, die hem veel voordeel verschaften, zoodat hij f 10,000 aan de armen kon vermaken. Tweemaal is hij gehuwd geweest. Zijn eerste huwelijk was ongelukkig, daar zijne vrouw niet alleen op haar huishouding geen acht gaf, maar haars mans boeken verkocht, om haar lust tot den wijn te kunnen voldoen. Zijn portret vindt men voor zijn Lexicon Antiquitatum, door P. van Gunst, naar eene schilderij van G. Hoet gegraveerd en een Lat. bijschrift.
Hij gaf in het licht:
Fundamenta Religionis Christianae in usum gymnasii Zutphaneensis. In 12o.
Curtii Rufi Alexander Magnus et in illum commentarius Sam. Pitisci, quo Antiquitates Persarum, Macedonum, Phoenicum, Carthaginensium, Romanorum, Babyloniorum, Indorum, Atheniensium, ex Auctoribus idoneis fere septingentis, Graecis et Latinis, veteribus et recentioribus, perpetua tenore explicantur. Huic accedunt Index editionum Auctorum, tum laudatorum, tum obiter explicatorum et notatorum, et rerum absolutissimus: Mottevayeri de Curtio: Dissertatio; Freinshemii supplementa: Figurae ex Veterum monumentis ad Historiam Alexandri illustrandam depromptae, illarumque exegesis: Alexandri genealogia:
synopsis chronologica: et Mappae Geographicae. Traj. ad Rhen. 1685. 8o., 1693, 8o. Editio 3a prioribus ornatior et comptior. Hagae Comt. 1708. 2 vol. 8o.
C.J. Solini Polyhistor; cum Salmasii Exercitationibus Plinianis. Traj. ad Rhen. 1689. 2 vol. fol.
C. Suetonii Tranquilli opera, et in illa commentarius Sam. Pitisici, quo Antiquitates Romanae, tum ab Interpretibus doctissimis, Beroaldo, Sabellico, Egnatio, Ursino, Grutero, Torrentio, Casaubono, Marcilio, Boxhornio, Graevio, Babelonio, etiam explicatae, tum ab illis neglectae, ex auctoribus idoneis permultus, Graecis et Latinis, veteribus et recentioribus, perpetuo tenore explicantur. Huic accedunt Index Auctorum obiter explicatorum, et rerum absolutissimus: Imperatorum, Imperatoresque arctissimo gradu contingentium, Icones et Figurae ex veterum monumentis ad Historiam illustrandam depromptae in aes eleganter incisae. Traj. ad Rhen. Franc. Halma, 1690. 8o. 2 vol. Leovard 1715. 2 vol. 4o. De eerste uitgaaf had een groot debiet en in tien jaren werden 15,000 exemplaren verkocht.
Sexti Aurelii Victoris Historiae Romanae Breviarium, cum commentariis insignis Schotti, Machanei, Gruleri, Fabri, Vineti, et Merici Casauboni, et iconibus virorum illustrium ex veteri Numismatum penu depromptis et descriptis. Traj. ad Rhen., 1696. 8o.
Rosini Antiquitatum Romanorum corpus absolutissimum, cum notis Thomae Dempsteri; cui accedunt Pauli Manutii libri duo de Legibus et Senatu, cum Andreae Schotti Electis de priscis Romanorum gentibus ac familiis: de Tribubus Romanis XXV, rusticis atque urbanis: de Ludis Festisque Romanorum ex Kalendario vetere. Traj. ad Rhen. Franc. Halma, 1701. 4o.
Lexicon Latino-Belgicum novum, olim idiomate Gallico publicatum a P. Guidone Tachard: nunc Belgicae consuitudini communicatum, ab auctorum veterum citationibus falsis innumeris et versionibus malis non paucis purgatum, vocabulis multis et vocabulorum significationibus loquendique modis diversis auctum, libris, capitibus, versibus et paragraphis, quibus scriptorum laudata loca exhibentur additis, ornatum, accurante S.P. Amst., Franc. Halma. 1704. 4o. Dordraci et Amst. 1725. 4o. Amst. 1729. 4o. Dordraci 1738. 4o.
Lexicon Antiquitatum Romonarum, in quo ritus et antiquitates cum Graecis ac Romanis communes, tum Romanis peculiares, sacrae et prophanae, publicae et privatae, civiles et militares exponuntur. Accedit his Auctorum notatorum, emendatorum et explicatorum index copiosissimus - cum figuris in aes incisis. Leovard. 1713. fol. 2 vol.
Pantheum Mythicum, seu fabulosa Deorum historia, hoc Epitomes eruditionis volumine breviter delucideque comprehensa,
auctore P. Francisco Pomey, e secietate Jesu. Editio octava, denuo recensita, a quamplurimis erroribus repurgata, et aeneis figuris ornata. Amst. 1730. 12o.
Er komen brieven van Pitiscus voor in Thomae Crenii Animadversiones Philologicae et Historico. Parte XVII, p. 5.
Hij arbeidde ook aan een Lexicon Tibullo-Propert anum. Hij gebruikte 300 schrijvers tot zamenstelling van dit werk.
